معنا و مفهوم معماری
حتما برای شما نیز پیش‌آمده که با شنیدن اسم معماری به فکر فرو روید که معماری دقیقن به چه معناست؟!!
معماری یکی از قدیمی‌ترین علوم به حساب می‌آید. از آغاز پیدایش انسان تا عصر مدرن حاضر معماری علمی است که در طول هزاران سال وجود داشته و شواهد آن را می‌توان در دنیا به صورت بناها و ساختمان‌های مختلف مشاهد کرد.
معنای کلمه معماری در زبان‌های مختلف
کلمه معماری در زبان فارسی هم معنای کلمه مهراز است، این واژه از دو بخش مختلف (مه+راز) تشکیل شده است.
بخش اول به معنای بزرگ و بخش دوم به معنای سازنده است.
در زبان انگلیسی معماری برار با واژه است. این واژه از دو بخش به معنای سرپرست و به معنای سازنده تشکیل شده است که بسیار با کلمه مهراز هم معناست.
در ادامه تعریف معماری از زبان دو معمار معروف را مشاهده می‌کنیم:
جان راسکین
«معماری هنر افراشتن و آراستن بنا توسط انسان است»
ویترو یوس
«معماری از نظم، سازواره، آرایش، تناسبات، هماهنگی، قرینگی، پسندیدگی، وابستگی و اقتصاد ناشی و نتیجه می‌شود»
معماری ایرانی به چه صورت است؟
معماری ایرانی یکی از قدیمی‌ترین و پرقدرت‌ترین هنرهاست. معماری در ایران تاریخی بیش از 5000 سال قبل میلاد مسیح تا حال حاضر دارد. معماری نه تنها فراتر از مرز جغرافیایی ایران امروزی رشد بارزی دارد بلکه از نظر تنوع، پهنای وسیعی را دربرمی‌گیرد. معماری ایرانی بدون تغییرهای ناگهانی و تقلید از معماریهای دیگر حتی با نفوذ مکرر دشمنان به کشور و ضربه زدن به فرهنگ آن همچنان از دیگر کشورهای مسلمان بسیار باشکوه و اصیل‌تر است.
به طور کلی این معماری با تمام مشکلاتی که در پیش روی خود دیده به سبکی تبدیل شده که با هیچ سبک دیگری قابل مقایسه نیست.
اصول معماری ایرانی
معماری ایرانی از 5 اصول اصلی تشکیل شده و تا به امروز نیز از آن‌ها پیروری می‌کند:
- پرهیز از بیهودگی
- مردم‌واری
- نیارش
- درون‌گرایی
- خودبسندگی
پرهیز از بیهودگی در معماری ایرانی
پرهیز از بیهودگی همان‌طور که از نام آن پیداست به معنای جلوگیری از اسراف و خودداری از انجام کار بیهوده در معقوله معماری است. در معماری ایرانی معمارها در تلاش‌اند که هرچه بیشتر از انجام کارهای بیهوده و اسراف پرهیز کنند.
مردم‌واری در معماری ایرانی
مردم‌واری در معماری ایرانی به معنای توجه به نیازهای انسان در کار ساختمان‌سازی است.
به طور مثال زمانی که معمار به فکر قرار دادن پنجره‌ای در ساختمان است به کسانی که می‌خواهند از آن استفاده کنند نیز فکر کند و آن پنجره را طوری قرار دهد که هم خانم خانه، مرد خانه و فرزندان نیز بتوانند از آن استفاده کنند. توجه به این اصل در فضای ساختمان و نحوه اتصال آن‌ها با یکدیگر نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند.
نیارش در معماری ایرانی
نیارش در معماری ایرانی به معنای تمامی کارهایی است که برای ماندگاری و ایستایی سازه انجام می‌شود.
به طور کلی به دانش ایستایی، مصالح شناسی و شناخت ساختمان نیارش می‌گویند. در زمان قدیم بیشتر توجه معماران به ایستا بودن سازه بود و هرچه سازه استوارتر بود آن را زیباتر می‌دانستند.
هر چه به نیارش در بنا بیشتر توجه شود در طرح زیباسازی سازه محاسبات سریع‌تر و اجرای عملیات روی آن ساده‌تر است.
از نمونه‌های بارز نیارش در معماری ایرانی می‌توان به تخت جمشید با طول عمر بیش از 2500 سال اشاره کرد.
درون‌گرایی در معماری ایران
درون‌گرایی یکی از اصل‌های مهم ایران و ایرانی بوده است که هنوز به آن توجه ویژه‌ای می‌شود. درون‌گرایی به معنای توجه به کارآمدی، زیبایی و حفظ حریم خصوصی درون منزل است. یکی از باورهای قدیمی مردم ایران که به یک اصل مهم در زندگی ایرانی‌ها تبدیل شده است، زندگی شخصی و حرمت بوده به همین دلیل بیشتر توجه معماران ایرانی به درون خانه‌ها بوده و نه نمای آن!!!
معماران ایرانی با نظم‌دهی و چیدمان خاص خود سعی می‌کنند هرجه بیشتر بنا را از جهان بیرون جدا کرده و هرچه بیشتر حریم خصوصی افراد را افزایش دهد.
در ایران خانه‌های برون‌گرا را می‌توان در مناطقی مانند لرستان، کردستان و شمال ایران مشاهده کرد و هرچه به مناطق مرکزی، گرم و خشک حرکت کنیم اکثر خانه‌ها به صورت درون‌گرا هستند.
خودبسندگی در معماری ایرانی
خودبسندگی در معماری ایرانی به معنای استفاده از مصالح و ابزارآلات در دسترس به جای اسفاده کردن از مصالح گرون و وارداتی است.
این اصل به مفهوم خودکفا بودن و استفاده بیشتر از مصالح خود آن منطقه است. این اصل هم هزینه‌های ساخت‌وساز را کاهش می‌دهد و هم سرعت آن را افزایش می‌دهد.
در این گونه از معماری اغلب منازل یک منطقه به شگل یکدیگر ساخته می‌شوند. از نمونه‌های بارز خودبسندگی معماری ایرانی می‌توان به گنبد‌های ساخته شده از خشت و آجر اشاره کرد. به دلیل کمیاب بودن چوب مناسب برای ساخت این گنبدها معماران ایرانی تصمیم گرفتن که خشت و آجر را جایگزین استفاده از چوب قرار دهند.
شیشه رنگی در معماری ایرانی
شیشه رنگی برای اولین بار در ایران در دوره صفویه استفاده شده است. در آن دوره استفاده از شیشه‌ای رنگی در بناها بسیار کمیاب بوده است. از شیشه رنگی در هنری به نام گلجام‌سازی استفاده می‌کردند.
در این هنر افراد شیشه‌های رنگی را به شکل‌های زیبا و متنوعی مانند : درخت، پروانه ، گل و… درون قاب گچی قرار می‌دادند. برای استفاده کردن از شیشه در بنا باید در نظر داشته باشید که سازه مورد نظر نباید از خشت ساخته شده باشد زیرا از استحکام کافی برخوردار نیست و در زمان قدیم بهترین بناها برای اسفاده از شیشه در آن‌ها سازه‌هایی بودند که با آجر ساخته می‌شدند. به همین دلیل در دوره قاجار که اکثر خانه‌ها با آجر ساخته می‌شدند، هنر استفاده از شیشه رنگی در ساختمان‌ها بسیار رواج پیدا کرده بود.
دلیل اصلی استفاده کردن معماران ایرانی از شیشه‌های رنگی در بناها اضافه کردن زیبایی و نور به فضای ساختمان بوده است.
استفاده از شیشه‌های رنگی در ایران بیشتر در مناطق کویری دیده می‌شود زیرا در این مناطق شدت نور بسیار زیاد است و تنوع رنگی آن بسیار کم.
در ساختمان‌های قدیمی در و پنجره‌ها را با استفاده از شیشه‌های رنگی تزیین می‌کردند این کار سبب آن می‌شد که نور خورشید به این شیشه‌ها برخورد کرده و نورهای رنگی زیبایی را به فضای داخلی ساختمان می‌تاباند.
واژه‌های فارسی در معماری ایرانی
در زمان قدیم برخی از واژه‌ها و اصطلاحات در معماری ایرانی بسیار با حال حاضر تفاوت داشته‌اند.
بیایید با برخی از این واژه‌های اصیل آشنا شویم :
- آجر پیش‌بر : آجری که به صورت دلخواه قبل از پخت شکل داده شده است.
- ایدری : مصالحی که از محل برداشته شده باشد
- پَت کوفته : خشت یا سنگی که به صورت عمودی در فضاهای خالی دیوار می‌چسبانند.
- زغره : پیلکی که دور چفت هم می‌چرخد.
- ستون‌آوند : فضاهایی که تنها یک طرف آن‌ها ستون دارند.
- آب‌ساب : به آجری تراش داده شده‌ای که با یک آجر دیگر در آب ساییده شده باشد آب‌ساب گویند.
در آخر باید ذکر کرد کشور عزیزمان ایران جزء محدودترین کشورهای جهان است که در آن می‌توان معماریهای مدرن و قدیمی را مشاهده کرد، به این دلیل که ایران دارای بافت‌های مختلفی است که شما می‌توانید در هر یک از آن نقاط معماریهای مختلف و زیبای ایرانی را به راحتی مشاهده کنید!!!
